حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناس اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان‌غربی در یادداشتی نوشت: موضوعی که در برخی از پدیده‌های دینی با آن مواجه هستیم تعریف مناسک دینی از نگاهی مردم‌شناختی شامل مجموعه‌ای از اعمال و رفتارها و شیوه‌های هماهنگی و روابط حسی و عاطفی است که در یک نظم معنایی خاص نوعی تعلق به یک یا چند باور یا آیین دینی، عقیدتی، فرهنگی و اجتماعی را نشان می‌دهد.
در چنین مناسک دینی که بخش گسترده‌ای از کنش‌های اجتماعـی ما را شکل می‌دهند اغلب با موضوع باورها و اعمال رفتاری مواجهه هستیم، عناصری که با فکر و اندیشه انسان مرتبط بوده و دیگر به لحاظ رفتاری با شیوه‌ای از کنش اجتماعی، از منظر تحلیلی بر کارکردهای اجتماعی و فرهنگی پیوند بین نسلی را تقویت می‌کند.
آنچه که به‌طور مجمل از منظر مردم‌شناختی موضوع می‌توان برای چنین ماهی اذعان کرد در نگاه اول ادعیه‌خوانی و فعالیت‌های انسان‌دوستانه خانواده‌ها مانند خیرات و احسان برای اقوام و مستمندان است که همین امر نشان از صله‌رحم و تلاش برای پرهیز از گناه، همدل شدن اشخاص و توجه به حال و هوای مؤمنان و درک یکدیگر از چگونگی تحکیم و وفاق روابط انسان دوستانه، تزکیه نفس و عبادت و... با هدف متعالی ساختن روح برای نزدیکی به خالق خود، است یکی از نکات رویکرد دینی در مناسک عبادی رمضان علاوه بر جنبه‌های فردی آن در تکلیف امر الهی برای خودشناسی و تزکیه نفس بوده که از منظر انسان‌شناسی باید اهمیت آن را در مناسک اجتماعی هم دید.
عناصری که کارکرد آن‌ها در عرصه جمعی و فردی از جمله نکات قابل‌توجه برای پژوهشگران علوم اجتماعی از جمله انسان‌شناسان و جامعه‌شناسان دین متصور است، موضوعی که از یک‌سو شرایطی را فراهم کند که هم موجب حفظ عقاید و باورهای دینی و انسجام جامعه می‌شوند و از دیگر سو زمینه تحول فرد و ایجاد لحظه مقدسی برای او را فراهم می‌آورند.
فراگیر بودن این مناسک دینی-آیینی در گستره جمعی مسلمانان در کل جهان و در یک زمان، خود نشانگر درک عمیق یکدیگر و تلاش برای تغییر است، هم‌آوا شدنی که به‌یک‌باره در یک مسیر الهی قرار می‌گیرند تا با تدقیق در کتاب الهی همدیگر را از غنی تا فقیر درک کنند.
یکی از نکات مهم این پدیده توجه به ابعاد میراث ناملموس آن است، عناصر مهمی که در زندگی به لحاظ ایجاد حس خاص باید با حفظ خرده‌فرهنگ‌ها برای انتقال به نسل‌های آینده به آن‌ها توجه داشته باشیم .
اینگونه عناصربخشی از میراث بشری هستند که نیاز به تلاش عملی برای پاسداری دارند، اگر مؤلفه‌های این ماه را اینگونه بسنجیم که تابع بخشی از سنت‌های اجتماعی و فرهنگی و عرفی و دینی است، از قبیل به پیشواز این ماه رفتن از چند روز قبل، یک‌صدا شدن مردم در انجام مناسک، احسان و خیرات افطاری، صله‌رحم، یکدل شدن با کتاب آسمانی، شب‌زنده‌داری کردن خصوصاً در شب‌های قدر و مهم‌تر از همه وفاق و حرکت جمعی مسلمان در برگزاری نماز روز عید و... تنها اجرای تکلیف دینی و مذهبی نیست بلکه در این عرصه، مناسکی اجرا می‌شود که دارای کارکردهایی است.
کارکردی که تنها حکایت از مهمانی خدا و تغییر و تحول در زندگی فرد یا جمعی نیست، بلکه طی این مراسم و به لحاظ مناسک بودن آن شبکه‌ای از نقش‌ها و روابط اجتماعی تبیین می‌شود که علاوه بر یکدل بودن مسلمانان به لحاظ مستتر بودن حس همبستگی و تقویت اجتماعی مسلمانان، راهی است برای تجدید افکار درحرکت به‌سوی آموزه‌های دینی.
رمضان و آیین‌های آن مناسکی هستند که می‌توان صورت گفتمانی به آن داد، گفتمانی که دارای یک شبکه معنایی یکدست و فراگیر بوده و در کل از شخص فردی به برساخته ذهن جمعی تغییر می‌یابد که دارای ثبات در توجه به خداوند است.
نهایتاً اجرای اینگونه مراسم‌ها و مناسک همراه با عناصر ساختارمند خود به لحاظ وجود باورها، آیین‌ها، رفتارها، فرایند انسجام و پیوستگی اجتماعی در تقرب به درگاه الهی و پیوند بین نسلی در بُعد اجتماعی را به دنبال داشته و از سویی می‌تواند زمینه‌ساز گفتمان فرهنگ جهانی رمضان را کارسازی کند.
شایان ذکر است در ارتباط با ماه رمضان آداب ختم سی پاره(جزء) قرآن در ماه مبارک رمضان در سال ۱۴۰۰ نیز در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است.
انتهای پیام/
نظر شما